JON MIRANDE

JON MIRANDE

GAUAZ PARKE BATEAN

JON MIRANDE Parisen jaio zen 1925-ean guraso xuberotarrengandik. Bizitza osoan Finantzetako Ministergoan funtzionari bezala aritu zen. Hizkuntzazale amorratua ikasi zituen hamar mintzaeretik gora, euskara barne.

Olerkiak, eta ipuinak argitara emango ditu garaiko aldizkarietan. 1956-57 urteetan izkiribaturiko Haur Besoetakoa, nobela 1970. 

urterarte ez da argitaratuko. Aski etsiturik euskal giroaz utzi egingo dio euskaraz idazteari eta keltar hizkuntzetan arituko zaigu.

Eritasun luze baten ondoren badirudi bere buruaz beste egin zuela 1972. urteko eguberrietan.

Webgunean irakurri ahal duzun bere ipuina “Gauaz parke batean, ipuin izugarriak” liburuan agertu zen. Izenburu honen pean Jon Miranderen kontakizun bereziak dituzu, umore beltzaren baitan sailka daitezkenak.

Irakurri aurretiko ariketa

 

Ipuina

  Andere xaharra jarri zen parkeko aulki bazter batean, moda zaharreko eskuko zakua amultsuki gerriari kontra herstutuz. Gautzen ari zen jadaneko, baina astia zuen etxera itzultzekotz; hurrean bizi zen, eta udaberriko airea hain goxo eta epela zenuten… Haren aldamenean, ordea, paseiantak beren egoitzetara lehiatzen ziren: langileak, parkeko bidea labur-kausaz hartzen zutenak; eskola-haur eta ikasleak, eskola-liburu eta tresnak besapean; amorosen bikoak, emeki eta besotik heldurik zebiltzanak, andere xaharrak ametsetan bezala so egiten zielarik. Bakarra ote zegoen orain parkean? Eta zenbat denborarako? 

Baina ez: gizon gazte bat aitzina zetorren, zaloin. Haren aurretik iragaitean emetu zuen urratsa eta begiratu zion, zalantzan iduri; gero jin zen haren ondoan jartzera. Andereari ez zitzaion atsegin izan, haren ondoan jarri baitzen, baina aulkia ororena zen, ez da? Mutilak zigarreta bat piztu nahi izan zuen eta anderea ohartu zen eskuak ikaratzen zitzaizkiola; bi mitxa erabili behar izan zituen heltzekotz. Zainbera zelako pentsamenduak irriño bat atera zion emaztekiari, eta mutilak aitzakitzat hartu zuen irri soil hori harekin elekan hastekotz.

       

— Gaualdi ederra, ez da?

        — Bai, gaualdi ederra, baina beste gaualdi batzu ezagutu izan ditut, oraino ederragoak —ihardetsi zuen, gogoetaturik.

        Gizon gazteak bitxiki so egin zion eta andereak bazekien bere baitan zerabilela: Atso ergel hiztun bat, dudarik gabe»… Eta andere xaharrak emaiten zion kexaduraren mendekioz edo, hobeki, gaiztakeria hutsez, galdegin zion apur baten buruan:

        — Ez zara beldur, Anderea, zuhaur tenora hontan, eta leku hontan?

        — Zergatik beldur izan behar nintzateke?

        — Zergatik? Baina hemen gertatu diren gizerailketak gatik, naski.

        Ene! Zertarako mutilak oroiterazi nahi zizkion, gauetarik gau hontan hain zuzen, aitzineko urteetan parkean gertatuak: eskolako neska bat, gero berrogeiren bat urteetako ama familiako bat, eta azken aldian neskatila bat, hirurak hilik atzemanik, zintzurra trinkaturik, eta erailea oraino ihes?

        — Ez, ez naiz beldur —erran zuen deplauki.

Gizon gazte hori gero eta desplazentago zitzaion. Eta bet-betan gogoak eman zion deliberatuki etorri zela haren ondoan jartzera, haren diruaren ebastekotz. Herstu zuen eskuko zakua bere gerriari kontrago. Baina gizon gazteak, haren mogimendua ez ikusirik edo ezikusia eginik, aitzina erran zuen:

        — Gauza lazgarria: hiru emazte hementxe itoak izan, bakoitza udaberri batean, eta aldi-bakoitzean poliziak huts egin! Nork daki gizerailea ez dagonetz parkeko itzalean gorderik, gau hontan bertan?

        Andereak bazekien orai mutilak izi erazi nahi zuela, haren zakuaz jabetzekotz… Haatik ez zuen utziko hartzera… Ozenki ihardetsi zion:

        — Badute aspaldi erailketa horiek. Egilea urrun dakete engoiti. Ez naiz ez beldur.

        — Ez dute hain aspaldi; azkena, gogoratzen zera neskatila gazte harena?… Joan den udaberrian izan zen eta.

        Oroitzen zen, bai, anderea, baina ez zuen beldur izan beharrik, ez mutil horren, ez beste ihoren. Eta jakin-gose ergel batek bultzaturik galdegin zion:

        — Zure ustez, nor zen egilea?

        — Oh! Dudarik gabe sadiko bat —erantzun zuen ezaxol.

        — Bai, arrazoin duzu, hiru emazte gazte itorik, dudarik gabe agure sadiko batek hilak.

        — E! ez hain zaloin, hain laster ibil zure arrazoina mendutan… —egin zuen mutilak, irriz—. Nik dakidanez, erailea gazte izan zitekeen, ez bortxaz agure bat.

        — Ez, ez —ihardetsi zion, emeki baina sarkorki, hartaz segurtatu nahi izan balu bezala, zeren gaua baitzen orai eta biok bakarrik zeuden parkean—, agure batek baizik ez zitzakeen hiru emazte gazte eta eder horiek hil!

— Bai eta gizon gazte batek ere. Gogoan atxik ezazu ez diola, idurien arabera, hilean adinari hainbat axolarik, emazteki diren ber; hirurotarik bat haur bat baizik ez zen; beste bat bi adinen arteko andre bat… uste izateko da emazte-kente guztia duela higuin… Zergatik? Haien amodioa ezin irabaz dezakelakotz ote? Beharbada eder ez delakotz, edo alde batetik beste gizonak ez bezalako delakotz, edo enbalditua. Gertatzen ohi dena, badakizu. Ene kasua har ezazu: maingua naiz (anderea ez zen ohartu maingua zenik, parkean gaindi zetorrelarik); gauza guti da naski, halaz ere behaztopo bat emazteki bati korte egin nahi baniro —erran zuen irri idor batekin, eta gero—. Hots, gizeraile sadiko bihurtzekotz zio bat aski indartsua gogoak edo zainak eriak lituzken batendako!

     

  «Egia da —pentsatzen zuen andereak—; gutariko bakoitzak mila eta milaka zio badauzka gaiztagin bihurtzeko». Eta amets egin zuen luzaz leku-komun hortaz.

Osoki ahazturik zituen mutil gazteak oixtion sorrerazi ziozkan dudamudak oro… eta hunek, betbetan hari hurbildu eta, eskuko zakua indarka kendu nahi izan zionean, izialdurak baino areago, ustegaberik jazarria izateak atera erazi zion orroa bat. Ez zuen ez beldurrik, baina ez zion zakua hartzera utzi behar eta tink-tinka atxikitzen zuen.

— Alo, eman zaidan berehala! —manatu zion bortiz mutil gazteak, eta zintzurra bihurtu nahi izan zion. Moldegaizki, ordea, gertuzko gaiztagin batek bezala… pentsatu zuen, erdeinuz, andereak. Nork zekien hargatik etsipenez zeran egitera prest zatekeen? Nigarroiki otoiztu zuen beraz—: Utz nazazu, arren, ene dirua emanean dautzut, bai!

 

— Berehala baina, atsoa, bestela… —ihardetsi zuen gizonak, baina lepoa laxatu zion.

        Andere xaharrak zakua ireki zuen eta mutilak engoiti eskua hedatzen zuen poltsaren hartzekotz. Baina haren begiak borobildu ziren harridura gatik ahoa zabaldu zuen oihu baten egoztekotz, bertan itoa izan zena, ezen andereak poltsaren ordez bilur bat jalgi zuen zakutik eta aski trebeki gizon gaztearen lepoaren ingurura aurdiki… eta halako emazteki adintsu batenganik ihork igurik ez zezakeen indarrarekin tinkatu zuen berehala, ziotsalarik:

— Ez hintzen hi gaur bilatzen nian ihizia, baina hihaur jin haiz ene sareetara, ez dea hala?

        Ezin jakin zuen, ordea, besteak astirik ukan zuenetz hitz horien entzutekotz, bere luzean eroria baizetzan aulkiaren oinetan, begitartea jadaneko urdindurik eta mihia ahotik erdi aterarik. Andereak artoski deslotu zuen bilurra eta eskuko zakuan liarzara goititu. Gero segurtatu zen gizon gaztea hil zela beharria haren bularrari kontra emanaz. Hila zen, bai, eta harekin-batean itzaliak betikotz haren osasuna eta haren gaztetasun ederra. Ez zen gero egia maingua zenik, eta aurpegia eder zeukan, bizi zelarik! Alo, berriz ere ito ahal izan zuen andereak bere bizitze bakar, hilduratuarentzat irain bat ezin jasanezkoa zen «beste»en atsegin eta bizi nahia…

        Berriz ere, datorren primaderarainoko, bederen. Bere etxera itzuli zen, eta ihork ez zuen bidean hauteman.

 

Ariketak

berridazketak

 

hitz eratorriak

 

HIZTEGIA